Đột phá nào cho phát triển kinh tế 2015, năm cuối cùng của Kế hoạch 5 năm?

Năm 2015 đã đến và đây cũng là thời điểm để chúng ta hoàn thành những mục tiêu cuối cùng trong Kế hoạch 5 năm 2011-2015, tạo tiền đề cho giai đoạn triển khai tiếp theo nhiệm vụ phát triển kinh tế theo tinh thần của Nghị quyết Đại hội XI của Đảng.

Nhân dịp này, Báo Điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam đã phỏng vấn TS. Nguyễn Đức Kiên, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội về một số vấn đề liên quan tới những khó khăn và thách thức của Việt Nam hiện nay trong việc thực hiện những mục tiêu về tái cơ cấu nền kinh tế.

Phóng viên (PV): Để triển khai Nghị quyết Đại hội Đảng, Hội nghị Trung ương ba (khóa XI) đã đề ra 3 nhiệm vụ cấp bách để ổn định kinh tế vĩ mô, đảm bảo tốc độ tăng trưởng kinh tế hợp lý đi đôi với đảm bảo an sinh xã hội là: tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước, tái cơ cấu đầu tư công và tái cơ cấu các tổ chức tín dụng. Theo ông, sau thời gian triển khai công tác tái cơ cấu nền kinh tế, chúng ta đã đạt được những kết quả gì?

TS Nguyễn Đức Kiên: Sau thời gian triển khai công tác tái cơ cấu nền kinh tế đã đạt được những kết quả quan trọng. Triển khai thực hiện Nghị quyết của Đảng là “ngay từ năm 2012 chuẩn bị các điều kiện để từ năm 2013 đến 2015 tạo được chuyển biến mạnh mẽ, cơ bản, có hiệu quả rõ rệt”, Quốc hội và Chính phủ đã có nhiều biện pháp đồng bộ để thực hiện. Về xây dựng thể chế, chúng ta đã ban hành nhiều đạo luật theo tinh thần đổi mới của Cương lĩnh 2011 và Hiến pháp 2013 như: Luật phá sản (sửa đổi), Luật đầu tư công, Luật doanh nghiệp (sửa đổi), Luật đầu tư (sửa đổi), Luật quản lý và sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp, Luật kinh doanh bất động sản… Đối với các văn bản dưới Luật cũng đã được Chính phủ ban hành đồng bộ với các luật được Quốc hội thông qua. Chính phủ cũng thông qua Đề án tổng thể tái cơ cấu nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng bao gồm nhiều đề án thành phần như: Đề án tái cơ cấu các tổ chức tín dụng giai đoạn 2011-2015; Đề án tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước trọng tâm là Tập đoàn, Tổng công ty nhà nước đến năm 2015…

Nhờ sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống, các nguyên tắc đổi mới quản lý và phân cấp đầu tư từ nguồn vốn ngân sách nhà nước và trái phiếu Chính phủ từng bước được quản lý chặt chẽ về quy mô, đúng mục tiêu… Cơ chế quản lý doanh nghiệp nhà nước được quy định rõ hơn, từng bước phát huy vai trò chủ sở hữu nhà nước đối với doanh nghiệp. Đặc biệt nhiều văn bản pháp luật trong lĩnh vực tiền tệ, ngân hàng đã được sửa đổi theo hướng tiếp cận các quy luật tất yếu của nền kinh tế thị trường, có chú trọng đến định hướng xã hội chủ nghĩa đã bổ sung các cơ sở pháp lý cho cơ cấu lại, xử lý nợ xấu.

Tuy vậy, các thành công đã có vẫn chưa đáp ứng được các yêu cầu khắc nghiệt của quá trình hội nhập kinh tế quốc tế vì khoảng cách giữa nước ta với các nước hàng đầu của khu vực chậm được rút ngắn, tụt hậu đã thành hiện thực chứ không phải nguy cơ nữa.

PV: Để tạo được sự đột phá cho năm 2015, năm cuối cùng của Kế hoạch 5 năm 2011-2015, dưới góc độ của một chuyên gia, ông hãy cho biết chúng ta cần xử lý tốt một số vấn đề cơ bản gì trong thời gian tới?

TS Nguyễn Đức Kiên: Vấn đề thứ nhất: cần xây dựng mô hình phát triển kinh tế xã hội của Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa và hội nhập kinh tế quốc tế. Trước hết chúng ta cần thống nhất đổi mới mô hình tăng trưởng luôn gắn liền với tái cơ cấu nền kinh tế và là một quá trình đổi mới không ngừng của nền kinh tế. Ngay từ khi bắt đầu công cuộc đổi mới Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI (1986) đã xác định: “Vấn đề lớn nhất hiện nay là sắp xếp, bố trí lại, cơ cấu và bước đi của nền kinh tế phù hợp với phương hướng mục tiêu của những năm trước mắt, phù hợp với khả năng thực tế của nước ta, và sự phân công hợp tác quốc tế, đảm bảo cho nền kinh tế phát triển ổn định, vững chắc với nhịp độ nhanh”. Ba mươi năm đã trôi qua, bài học từ ngày đầu đổi mới vẫn còn nguyên giá trị cả về xác định mục tiêu, cả về cách tổ chức thực hiện trong từng lộ trình cụ thể. Kế thừa và phát triển Nghị quyết Đại hội VI, Đại hội XI đã chỉ rõ 3 nhiệm vụ trọng tâm, 3 khâu đột phá để phát triển nền kinh tế. Nhiều nhà khoa học đã đưa ra luận giải và khái niệm về tái cơ cấu là sự cơ cấu lại nguồn lực theo hướng chảy về nơi sử dụng nguồn vốn tốt. Người viết bài này thì quan niệm sau một thời gian đổi mới theo chiều rộng đạt thành công lớn, mỗi vùng miền đều đã có sự thay đổi tạo ra lợi thế riêng của vùng, của ngành. Vì vậy, tái cơ cấu chính là phát huy hết lợi thế so sánh của từng ngành, địa phương để tạo ra những sản phẩm có lợi thế cạnh tranh, tạo ra thương hiệu Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Ở đây lợi thế so sánh của quốc gia đã được nhân lên nhờ tận dụng lợi thế trong nội bộ từng ngành, lĩnh vực của đất nước. Làm rõ được điều này sẽ giúp chúng ta xây dựng kế hoạch phát triển 2016-2020 theo cách nhìn khác hơn. Trung ương sẽ không còn giao chỉ tiêu cho từng địa phương phải đạt tốc độ tăng trưởng cao nữa mà là sẽ giao yêu cầu phát triển phù hợp với thực tế địa phương. Ví dụ với tỉnh Hà Giang, do đặc điểm địa lý tự nhiên thì nhiệm vụ chủ yếu là giữ vững biên cương Tổ quốc, bảo tồn và phát triển văn hóa đồng bào dân tộc ít người, đặc biệt là văn hóa của đồng bào H’mông. Như vậy, định hướng phát triển sẽ là dịch vụ du lịch gắn với Cao nguyên đá, với tiếng khèn say lòng người. Sản xuất ở đây tập trung vào nông nghiệp – lâm nghiệp là chính theo mô hình liên kết giữa chế biến lâm sản gắn với phát triển rừng – bảo vệ biên giới. Mọi kinh phí đảm bảo nhu cầu an sinh xã hội và đầu tư kết cấu hạ tầng sẽ do Trung ương cấp kinh phí. Như vậy, tỉnh không phải quá lo mời gọi đầu tư phát triển công nghiệp để đạt tốc độ tăng trưởng kinh tế bằng và vượt cả nước. Và như thế câu chuyện GDP cấp tỉnh với tốc độ tăng trưởng 9-10%/năm cao hơn GDP cả nước sẽ không còn lặp lại.

Vấn đề thứ hai: phân bổ nguồn lực quốc gia hay là triển khai Luật đầu tư công và Luật đầu tư (sửa đổi). Cương lĩnh 2011 và Hiến pháp 2013 đều khẳng định, nền kinh tế nhiều thành phần của nước ta thì kinh tế nhà nước là nòng cốt, giữ vai trò chủ đạo. Vì vậy, sử dụng có hiệu quả đầu tư công để lôi cuốn đầu tư của các thành phần kinh tế khác vào phát triển kinh tế là rất quan trọng. Với tư duy đột phá, việc đẩy mạnh cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước để có thêm 1 nguồn lực đầu tư vào những ngành, lĩnh vực trọng điểm, nhiều rủi ro ban đầu là yêu cầu sống còn trong tạo nguồn lực bổ sung trong điều kiện nguồn lực của cả nước còn hạn hẹp. Từ bài học của Samsung đối với việc tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu Smartphone của các doanh nghiệp Việt Nam đặt ra một yêu cầu mới đối với Chính phủ. Do Chính phủ được Hiến pháp quy định là cơ quan đại diện chủ sở hữu tại doanh nghiệp có vốn nhà nước nên cần phải thành lập mới 1 vài doanh nghiệp với công nghệ tiên tiến đáp ứng được yêu cầu cao của Samsung từ nguồn vốn mà Chính phủ thu được từ cổ phần hóa và thoái vốn của doanh nghiệp nhà nước. Sau khi doanh nghiệp hoạt động ổn định có hiệu quả thì tiến hành thoái vốn để các nhà đầu tư khác tham gia điều hành và làm chủ doanh nghiệp. Nhà nước lại có một nguồn vốn mới hỗ trợ cho các ngành, lĩnh vực mới hình thành còn nhiều rủi ro. Lúc này Chính phủ hoạt động như một quỹ đầu tư rủi ro ở các nước phát triển và doanh nghiệp nhà nước thể hiện vai trò đi trước mở đường. Hoặc mô hình đầu tư đường giao thông rồi bán quyền khai thác như Bộ Giao thông Vận tải đang triển khai thí điểm trên tuyến cao tốc Hà Nội – Hải Phòng cũng là một minh chứng cho đề xuất nêu trên. Như vậy, cần phải thay đổi cơ bản tư duy phải có doanh nghiệp nhà nước để tham gia điều tiết thị trường sang thành tư duy thị trường vận hành theo quy luật phổ quát và Chính phủ - mà ở đây là doanh nghiệp nhà nước, tham gia vào những ngành, lĩnh vực mà Nhà nước có trách nhiệm phải làm.

PV: Chúng ta đang bước sang năm cuối của Kế hoạch 5 năm 2011-2015, vậy ông có thể cho biết chúng ta cần chú trọng những nội dung gì để chuẩn bị cho giai đoạn tiếp theo 2016-2020?

TS Nguyễn Đức Kiên: Chúng ta cần phải xây dựng kế hoạch 2016-2020 dựa trên tác động lan tỏa của các vùng động lực trong nền kinh tế. Trong giai đoạn vừa qua việc tái cơ cấu nền kinh tế mà ở đây là 3 trọng tâm chưa có sự liên kết giữa các ngành với nhau và với kinh tế vùng. Chúng ta chưa thấy mối liên quan chặt chẽ giữa việc xử lý nợ xấu của các tổ chức tín dụng gắn liền với sức khỏe không chỉ của doanh nghiệp nhà nước nói riêng mà là của cả hệ thống doanh nghiệp của Việt Nam nói chung. Đầu tư công tràn lan kém hiệu quả cũng là một nguyên nhân quan trọng trong nhiều nguyên nhân làm cho tình hình tài chính doanh nghiệp ngày càng xấu đi, như việc nợ đọng xây dựng cơ bản đã đẩy các doanh nghiệp xây dựng giao thông thành con nợ lớn của các ngân hàng thương mại. Với thực tế của Việt Nam hiện nay, chúng ta khó mà mơ đến việc có những sản phẩm đột phá về công nghệ so với thế giới nhưng chúng ta lại đang ở thời kỳ dân số vàng. Như vậy, cùng với việc xử lý các vấn đề nêu trên, chúng ta sẽ phải thực hiện việc thay đổi cơ bản tư duy phát triển đầu tư dàn hàng ngang để tập trung tạo ra những đầu tàu kinh tế có đủ khả năng đưa con tàu kinh tế Việt Nam tiến nhanh tới đích dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

Tôi cho rằng, trong một vài thập kỷ tới sẽ có những vùng phát triển kinh tế rất nhanh, kéo theo nhiều vấn đề của đô thị hóa nên cần phải có hệ thống chính sách để hạn chế việc hình thành các siêu đô thị - tiềm ẩn những rủi ro trong an sinh xã hội.

PV: Một trong những mục tiêu quan trọng trong tái cơ cấu nền kinh tế đó là phải đảm bảo hài hòa phát triển kinh tế xã hội theo mô hình tam giác phát triển: kinh tế - môi trường sống – an sinh xã hội. Ông hãy đưa ra đánh giá về nội dung này?

TS Nguyễn Đức Kiên: Trong quá trình phát triển kinh tế, tất yếu chúng ta phải có tác động vào hệ cân bằng sinh thái – môi trường sống của con người, vấn đề là sau đó chúng ta ứng xử thế nào. Ngay từ cuối thế kỷ 19 các nhà khoa học của Đức đã đưa ra 1 khái niệm về cân bằng sinh thái khi nghiên cứu vấn đề cung ứng gỗ chống lò cho mỏ than và xác định: cân bằng sinh thái được bảo tồn khi lượng gỗ khai thác bằng với tốc độ phát triển của rừng trồng phục vụ lấy gỗ. Tiếc là trên 1 diện tích cố định thì việc khai thác rừng được giới hạn bằng lượng gỗ mà 1 khu rừng trồng mới có thể cho khai thác trong cùng 1 thời gian. Xét trong bối cảnh hiện nay có thể xác định được giới hạn của diện tích đất cho nông nghiệp, chúng ta phải cân nhắc việc trồng lúa 3 vụ hay chỉ trồng 2 vụ lúa và 1 vụ để nước tràn tự nhiên thì có lợi hơn về phòng chống dịch bệnh cho lúa. Đã bao giờ chúng ta đặt bài toán so sánh việc dỡ bỏ đê bao ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long để đạt cân bằng tự nhiên tốt hơn hay đắp đê bao theo mô hình đê của Đồng bằng sông Hồng tốt hơn?

Trong bối cảnh nước ta hiện nay cần cân nhắc giữa việc thực hiện nhiều chính sách dạng “dân túy” mà quên bài toán ngân sách, đẩy nợ công lên cao chính là đang phá hủy sự cân bằng an sinh xã hội của thế hệ sau. Vấn đề đặt ra là công khai khả năng tối đa chúng ta làm ra để có thể tạo sự đồng thuận trong an sinh xã hội. Phá vỡ mối quan hệ hữu cơ của mô hình tam giác phát triển chính là biểu hiện của sự phát triển thiếu bền vững.

Kinh nghiệm 85 năm qua của Đảng ta trong quá trình lãnh đạo cách mạng chính là động lực, niềm tin để thực hiện thắng lợi công cuộc đổi mới lần 2 đi vào chiều sâu, bền vững.

PV: Xin trân trọng cám ơn ông!

Nguồn: ĐCSVN, Thu Lan (thực hiện).