Ngày Quốc tế tiếng mẹ đẻ (21/2/2014): Tăng cường gắn kết giữa ngôn ngữ địa phương và khoa học

Nhìn vào quá trình phát triển của loài người trong lịch sử, chúng ta có thể thấy rất rõ vai trò quan trọng của ngôn ngữ. Ngôn ngữ đã góp phần hoàn thiện con người. Ngôn ngữ là một trong những nhân tố hợp thành quan trọng, góp phần làm nên giá trị, bản sắc, tinh hoa của nền văn hóa mỗi quốc gia, dân tộc.

Năm 2007, theo Quyết định của Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) công bố trong phiên họp toàn thể tháng 11/1999 (30C/62), ngày 21/2 được chọn là Ngày Quốc tế tiếng mẹ đẻ nhằm nhận thức rõ rệt về tầm quan trọng của sự phong phú, đa dạng về ngôn ngữ.

Lịch sử của ngày này bắt nguồn từ sự kiện: Vào ngày 21/2/1952, ở Dhaka, thủ phủ của Bangladesh (khi đó là Đông Pakistan), cảnh sát đã xả súng vào đoàn sinh viên đang tuần hành nhằm yêu cầu nhà cầm quyền công nhận tiếng Bengal là ngôn ngữ chính thức, làm 4 người thiệt mạng. Sự kiện này dẫn đến một phong trào phản đối dữ dội trên cả nước, kết quả đã buộc nhà cầm quyền phải công nhận tiếng Bengal (ngang với tiếng Urdu).

Ngày 16/5/2007, Đại hội đồng Liên hợp quốc, trong Nghị quyết 61/266, đã "yêu cầu các nước thành viên và Ban Thư ký thúc đẩy việc bảo tồn và bảo vệ tất cả các ngôn ngữ được nói bởi các dân tộc trên toàn thế giới". Cũng với Nghị quyết này, Liên hợp quốc đã tuyên bố năm 2008 là Năm ngôn ngữ quốc tế, nhằm thúc đẩy sự thống nhất trong sự đa dạng và sự hiểu biết quốc tế nhờ đa ngôn ngữ và đa văn hóa.

Ngày Quốc tế tiếng mẹ đẻ được kỷ niệm hàng năm kể từ năm 2000 ở khắp nơi trên thế giới, nhằm thúc đẩy sự đa dạng ngôn ngữ và văn hóa cũng như đa ngôn ngữ. Ngôn ngữ là công cụ mạnh mẽ nhất để bảo tồn và phát triển di sản vật thể và phi vật thể của chúng ta. Tất cả mọi thứ được thực hiện để thúc đẩy việc phổ biến tiếng mẹ đẻ không chỉ nhằm khuyến khích sự đa dạng về ngôn ngữ và giáo dục đa ngôn ngữ, mà còn nâng cao nhận thức về các truyền thống ngôn ngữ và văn hóa trên toàn thế giới, truyền cảm hứng cho tinh thần đoàn kết dựa trên sự hiểu biết, khoan dung và đối thoại.

Ngôn ngữ, với những tác động phức hợp về nhận dạng, truyền thông, hòa nhập xã hội, giáo dục và phát triển, có tầm quan trọng chiến lược đối với nhân loại và đối với hành tinh. Tuy nhiên, do quá trình toàn cầu hóa, ngôn ngữ đang ngày càng bị đe dọa hoặc biến mất hoàn toàn. Khi ngôn ngữ “chết”, đa dạng văn hóa – vốn làm nên sự giàu có của nhân loại – sẽ bị thu hẹp lại. Bởi vì ngôn ngữ, đó chính là những quan điểm, truyền thống, một bộ nhớ tập thể và các cách thức độc đáo của tư duy và biểu hiện, cũng đồng thời là những nguồn tài nguyên có giá trị để bảo đảm một tương lai tốt hơn.

Theo Liên hợp quốc, trong số khoảng 7.000 ngôn ngữ được nói trên thế giới, hơn 50% có thể sẽ bị mất đi trong vòng vài thế hệ và 96% chỉ được nói bởi 4% dân số thế giới. Chỉ vài trăm ngôn ngữ là thực sự có giá trị trong hệ thống giáo dục và trong phạm vi công cộng, dưới 100 trăm ngôn ngữ được sử dụng trong thế giới kỹ thuật số.

Trước thực tế đó, đa dạng văn hóa và đối thoại liên văn hóa, thúc đẩy giáo dục cho tất cả mọi người và sự phát triển của xã hội tri thức được xác định là những yếu tố cốt lõi trong hoạt động của Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO). Tuy nhiên, tổ chức này không thể đạt được những mục tiêu quan trọng đó mà không nhận được cam kết hợp tác của toàn bộ cộng đồng quốc tế nhằm thúc đẩy đa ngôn ngữ và đa dạng ngôn ngữ, đặc biệt là để bảo tồn các ngôn ngữ đang bị đe dọa.

Trong thông điệp được đưa ra nhân Ngày Quốc tế tiếng mẹ đẻ năm nay (21/2/2014), Tổng Giám đốc UNESCO Irina Bokova nêu rõ: “Kể từ 14 năm nay, UNESCO và các đối tác cùng kỷ niệm Ngày Quốc tế tiếng mẹ đẻ. Khắp nơi trên thế giới đều tổ chức các hoạt động, hội nghị, buổi biểu diễn, hội thảo để giúp mỗi người cùng khám phá tầm quan trọng của đa dạng ngôn ngữ và đa ngôn ngữ”.

Theo bà Irina Bokova, bảo vệ và thúc đẩy tiếng mẹ đẻ là điều cốt yếu đối với các công dân toàn cầu, để có thể thực sự hiểu biết lẫn nhau. Hiểu và nói một số ngôn ngữ, điều đó rất tốt để có thể hiểu được sự tương tác văn hóa phong phú của thế giới chúng ta. Công nhận các ngôn ngữ địa phương cho phép nhiều người có thể lắng nghe và trao đổi với nhau hơn, đồng thời tham gia tích cực vào các quyết sách tập thể. Đó là lý do tại sao UNESCO tiến hành mọi nỗ lực để đóng góp cho sự cùng tồn tại hài hòa của 7.000 ngôn ngữ được nói bởi nhân loại.

Năm 2014, UNESCO kỷ niệm Ngày Quốc tế tiếng mẹ đẻ nhấn mạnh vào: "Các ngôn ngữ địa phương cho công dân toàn cầu: Tập trung vào khoa học", đồng thời chỉ ra, làm thế nào để các ngôn ngữ có thể bảo đảm việc tiếp cận với tri thức, quá trình truyền tải và sự đa dạng. Ngôn ngữ địa phương hoàn toàn có khả năng truyền tải các môn khoa học hiện đại nhất như: Toán học, vật lý, công nghệ. Biết được các thứ tiếng này cũng mở ra cánh cửa cho nhiều tri thức khoa học truyền thống vốn thường bị bỏ qua, làm phong phú thêm nguồn kiến thức của chúng ta.

Ngôn ngữ địa phương là những ngôn ngữ được nói nhiều nhất trên hành tinh của chúng ta trong lĩnh vực khoa học. Song, đáng tiếc là các ngôn ngữ địa phương cũng bị đe dọa nhiều nhất.

Trong bối cảnh hội nhập như hiện nay, sự hiểu biết và đối thoại giữa các nền văn hóa càng cần thiết hơn bao giờ hết. Nhân Ngày Quốc tế tiếng mẹ đẻ năm nay, Tổng Giám đốc UNESCO kêu gọi tất cả các nước thành viên của tổ chức này, các nhà giáo dục, các tổ chức văn hóa và các phương tiện truyền thông cùng tiếp tục thực hiện cam kết về đa dạng ngôn ngữ vì hòa bình và phát triển bền vững./.

Hải Lê, ĐCSVN, 21/2/2014.